Miếu Đại Trung
- Lịch sử hình thành.
Miếu Đại Trung được xây dựng từ năm 1660 đến năm 1703 thì hoàn thành. Thời điểm mới khởi dựng miếu chỉ có phần Hậu cung. Năm 1708 miếu được xây dựng thêm 5 gian Tiền tế. Năm 1974 do bị xuống cấp miếu chỉ còn lại 3 gian Tiền tế. Năm 1980 xây thêm nhà tạo soạn 5 gian bên cạnh miếu. Năm 1990 dòng họ xây dựng lại tòa Tiền tế thành 5 gian như hiện nay. Năm 2017 lát lại nền và ốp đá vào các ban thờ tại Tiền tế.
Miếu Đại Trung được xếp hạng di tích quốc gia, quyết định số 138/QĐ ngày 31.01.1992
- Cảnh quan môi trường, đất đai.
Miếu Đại Trung hiện nằm ở gần cuối làng phía Đông. Mặt quay theo hướng Bắc nhìn ra đường khu công nghiệp Quế Võ 3. Phía Bắc giáp với đường đi, các phía còn lại giáp với các hộ dân. Khuôn viên miếu khá rộng được trồng nhiều cây nhãn cổ thụ bao phủ sân tạo nên sự cổ kính thâm nghiêm. Bên trái miếu dòng họ mới xây dựng thêm 1 tháp mộ gạch.
Diện tích đất của di tích 1751m2, xây tường bao bảo vệ.
- Các công trình kiến trúc.
Hiện nay miếu gồm các công trình kiến trúc: cổng, Miếu, nhà Tạo soạn.
Cổng miếu được xây dựng khá đơn giản và đang xuống cấp cần được tu bổ tôn tạo.
Nhà tạo soạn 5 gian bên phải của miếu, kiến trúc đơn giản quá giang gác tường, mái lợp ngói.
Trước cửa miếu, ở 2 bên sân bố trí đăng đối các hàng tượng thú đá có niên đại thời Lê gồm: ngựa, voi, chó đá. Bên phải có 1 cây hương đá, bên trái có 1 thống đá.
Miếu có kiến trúc kiểu chữ Đinh gồm tòa Tiền tế 5 gian phía trước và Hậu cung 1 gian phía sau. Tòa Tiền tế 5 gian có kiến trúc kiểu bình đầu bít đốc tay ngai cột trụ. Bộ khung bằng gỗ. Bộ vì nóc kiểu con chồng giá chiêng. Tòa Tiền tế đặt 3 hương án bằng đá ở 3 gian giữa.
Tòa Hậu cung có kiến trúc khá đặc biệt và được giữ nguyên vẹn từ thời Lê cho đến nay. Tường của Hậu cung được xây theo kiểu cuốn vòm. Độ dày của tường khoảng 1.2m. Cửa từ Tiền tế vào hậu cung cũng được xây cuốn vòm. Trên cửa còn dấu ấn lỗ mộng của cánh cửa trước đây nhưng hiện nay không để cánh cửa mà để thông Hậu cung với tòa Tiền tế.
- Nhân vật được thờ.
Theo các nguồn tư liệu của gia tộc Nguyễn Đức thì di tích thờ 6 vị quận công dòng họ Nguyễn Đức có công dưới thời Lê - Trịnh là Hùng Quận công, Cẩm Quận công, Ân Quận công, Quế Quận công, Nhậm Quận công và Giao Quận công.
Nguyễn Đức là một gia tộc lớn ở huyện Quế Võ, dòng chính (đại tôn) của gia tộc này ở thôn Quế Ổ, xã Chi Lăng. Trong các chi, đáng lưu ý nhất là chi Ất ở Dũng Quyết xã Việt Hùng là chi lớn hơn cả. Họ Nguyễn Đức là gia tộc có nhiều quan võ nhất ở quê hương và đất nước với 3 vị phong vương, 5 vị đỗ tạo sĩ, 18 vị quận công - trong đó có nhiều vị được phong làm thành hoàng làng, dân nhiều nơi thờ và 76 vị được phong tước hầu.
- Các hiện vật tiêu biểu.
06 tượng thú thời Lê (02 chó đá, 02 voi đá, 02 ngựa đá)
01 cây hương đá thời Lê (phía ngoài sân)
01 cây hương đá thời Lê ( trong hậu cung, chạm rồng trên thân trụ và cách điệu hình bông sen phía trên rất tinh xảo nghệ thuật)
01 thống đá thời Lê
03 ngai thờ thời Nguyễn
02 tượng thờ TK XX
01 hoành phi thời Nguyễn
04 hoành phi TK XXI
06 câu đối TK XXI
- Di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích.
Miếu Đại Trung có các ngày sự lệ:
Xuân tế: 10/2 âm lịch
Thu tế: 11/9 âm lịch
Ngoài ra vào các ngày kỵ nhật của các cụ Quận công, dòng họ đều có lễ nghi cúng tế tại di tích.
- Công tác bảo vệ, phát huy giá trị di tích
Miếu Đại Trung được họ Nguyễn Đức trực tiếp trông nom chăm sóc. Di tích đã thành lập Ban Quản lý di tích địa phương. Di tích có tường bao, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Hàng năm các sinh hoạt văn hóa tâm linh được tổ chức khoa học, theo truyền thống.
Tuy nhiên do không có người ở thường xuyên nên cảnh quan môi trường còn chưa được phong quang. Nền sân di tích và cổng đã xuống cấp cần được tu bổ tôn tạo sớm.
- Đánh giá giá trị di tích
Miếu Đại Trung là công trình văn hóa tiêu biểu nơi ghi danh, tưởng niệm những danh nhân có nhiều đóng góp cho quê hương đất nước. Từ đó bảo tồn và phát huy truyền thống tốt đẹp quý báu của cha ông. Các cổ vật và công trình kiến trúc thời Lê ở đây có giá trị lớn về lịch sử, nghệ thuật.
- Phân loại di tích
Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật